Bohater i outsider

Benedict Cumberbatch tak mówił po premierze filmu: – Jeśli ktoś jako młody człowiek nie wie, kim jest i jak wyrazić siebie, jeśli zamykają się przed nim drogi, jeśli jest prześladowany, to wszystko to spycha go na pozycję outsidera. To film dla wszystkich, którzy kiedykolwiek się tak czuli. O tym opowiada nasz film i to jest główny problem mojego bohatera.

Los Alana Turinga (1912–1954), wybitnego matematyka i kryptologa, uważanego za jednego z twórców informatyki, skupiał w sobie bolesne paradoksy dotyczące nie tylko reguł funkcjonowania brytyjskiego społeczeństwa, ale i sposobów traktowania wybitnej jednostki przez państwo, zwłaszcza w okresach zagrożenia. Winston Churchill powiedział, że Turing był zapewne tym Anglikiem, który „najbardziej przyczynił się do zwycięstwa i ocalił najwięcej istnień ludzkich”. A jednak państwo potraktowało go bezlitośnie i trzeba było bardzo długo czekać, aby oficjalnie przyznało się do błędu i niesprawiedliwości.

Ojciec Alana, Julius, był pracownikiem brytyjskiej służby cywilnej w Indiach, ale jego syn przyszedł na świat w Anglii, gdzie dorastał pod opieką nianiek i przyjaciół rodziny. Był to los typowy dla wielu młodych Anglików jego generacji. Wychowanie dzieci powierzano służbie, a następnie szkole, podczas gdy rodzice służyli Imperium. W elitarnej szkole Scherbone School w Dorset Alan czuł się źle, choć doceniano jego zdolności matematyczne. Klimat imperialnej pychy, przemocy i nietolerancji, skrywanej częstokroć za poprawnością chłodnych manier oraz bardzo ostre klasowe podziały były złem, które (choćby według George'a Orwella) przyczyniło się walnie do moralnego kryzysu Anglii. Zaznał tego zła i Turing. Co gorsza, odkrył on swą orientację homoseksualną, a homoseksualizm był w Anglii od czasów wiktoriańskich prawnie zakazany. W 1930 roku obiekt uczuć młodego Turinga, Christopher Morcom, zmarł na gruźlicę wskutek komplikacji po wypiciu zakażonego mleka. Ta śmierć wstrząsnęła Turingiem i spowodowała, że utracił wiarę. Stał się nie tylko ateistą, lecz zaczął też szukać zapomnienia w jeszcze intensywniejszej pracy.

W rezultacie zdobył prestiżowe stypendium na King's College w Cambridge. Właśnie tam powstała jego najważniejsza według wielu praca naukowa „O liczbach obliczalnych” („On Computable Numbers”, 1938). To właśnie w niej pisał o maszynie, która byłaby w stanie wykonywać zaprogramowaną matematyczną operację, czyli tak zwany algorytm. Maszyna mogła wykonać tylko jeden, określony algorytm, na przykład mogła podnieść liczbę do kwadratu, podzielić, dodać lub odjąć. Według koncepcji Turinga liczby miały być podawane maszynie za pomocą papierowej taśmy podobnej do taśmy z melodią zapisaną dla pianoli. W swojej pracy Turing opisał wiele podobnych maszyn, które zaczęto nazywać maszynami Turinga. Wreszcie naukowiec opracował tak zwaną uniwersalną maszynę Turinga, która – w zależności od instrukcji zapisanej na taśmie – miała wykonywać dowolną operację. W tej samej pracy Turing przedstawił schemat pierwszego komputera przygotowany w oparciu o prace Charlesa Babbage'a i jego projekt maszyny różnicowej nr 2. Był to projekt, którego realizacja wykraczała poza możliwości ówczesnej techniki, jednakże z inżynierskiego punktu widzenia był jak najbardziej prawidłowy. Koncepcja maszyny wykonującej skomplikowane obliczenia bez pośrednictwa człowieka była szokującą nowością, ale doskonale naukowo uzasadnioną.